ارائه الگوی پاسخگویی در حسابداری از منظر رویکردهای اسلامی-اجتماعی

زارع, ایمان; مرادی, محمد; غلامی جمکرانی, رضا; بابایی فرد, اسدالله; جهانگیرنیا, حسین

doi:10.30473/gaa.2022.61148.1519

ارائه الگوی پاسخگویی در حسابداری از منظر رویکردهای اسلامی-اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

² استادیار گروه حسابداری، دانشکده مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

³ استادیار گروه حسابداری، واحدقم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

⁴ دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

⁵ استادیار گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

10.30473/gaa.2022.61148.1519

چکیده

موضوع و هدف مقاله: هدف پژوهش حاضر ارائه مدلی جامع برای پاسخگویی در حسابداری از منظر اسلام با محوریت تئوری ساخت‏‌‏یابی از حوزه تئوری‌های اجتماعی است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ شیوه اجرا کمی است. در بخش کمی از روش همبستگی مبتنی بر تحلیل عامل تاییدی و مدل سازی معادله‌های ساختاری استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل حسابداران و حسابرسان بخش دولتی و اعضای جامعه حسابداران رسمی است که با روش نمونه گیری در دسترس 250 نفر انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه استخراجی از ادبیات پژوهش است.
یافته‌های پژوهش: تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کمی در قالب مدل معادله‌های ساختاری نشان داد که اثرات 6 حوزه شامل رویکرد پاسخگویی، سطوح پاسخگویی، ابعاد پاسخگویی، ارکان پاسخگو، اصول پاسخگویی، تقویت پاسخگویی بر پاسخگویی نظام حسابداری معنادار بوده اند.
نتیجه‌‌گیری، اصالت و افزوده آن به دانش: الگوی اسلامی با تمرکز بر عاملیت در تئوری ساخت‏‌‏یابی و تاکید بر ارزش های اخلاقی در تشکیل نظام های اجتماعی، زبان پاسخگویی در نظام حسابداری را به تکامل و پویایی می رساند.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.24234613.1401.8.2.3.3

عنوان مقاله [English]

An Islamic-Social Model of Accountability in Accounting

نویسندگان [English]

iman zare ¹
Mohammad Moradi ²
Reza Gholami Jamkarani ³
Asadollah Babaeifard ⁴
hosain Jahangirnia ⁵

¹ Ph.D. Student of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.

² Assistant Professor Department of Accounting, Faculty of Management, University of Tehran, Tehran, Iran.

³ Assistant Professor, Department of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran

⁴ Associate Professor, Department of Social Sciences, Faculty of Humanities, University of Kashan, Kashan, Iran

⁵ Assistant Professor Department of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.

چکیده [English]

Subject and purpose of the article: The purpose of this study is to provide a comprehensive model for Accountability in accounting from an Islamic perspective with a focus on Structuration Theory from the field of social theories.
Research method: The present study is quantitative in terms of implementation method. In a quantitative way, the correlation method based on confirmatory factor analysis and structural equation modeling was used. The statistical population of the study includes public sector accountants and auditors and members of the Society of Certified Public Accountants who were selected by available sampling method of 250 people. The research tool is a questionnaire extracted from the research literature.
Research findings: Analysis of data in a quantitative part in the form of structural equation model showed that the effects of 6 areas including accountability approach, accountability levels, accountability dimensions, accountability elements, accountability principles, accountability strengthening on accountability of the accounting system were significant.
Conclusion, originality and its contribution to the knowledge: Islamic model with focus on agency in the theory of construction and emphasis on moral values in the formation of social systems, the language of accountability in the accounting system evolves and dynamics.

کلیدواژه‌ها [English]

accountability
accounting
Structuration Theory
Islamic Approach
Social Approach

مراجع

امیری، میثم؛ پیمانی‌فروشانی، مسلم؛ پاک‌نیت، یکتا. (1398). تأثیر مؤلفه‌های اسلامی بر تصمیم‌گیری سهامداران حقیقی بانک‌ها. تحقیقات مالی اسلامی, 9(1), 205-236.
باباجانی، جعفر، (1389) . مزایای اجرای حسابرسی عملکرد در کشور و نقش آن در پاسخگویی. دانش حسابرسی. صص 46-16.
باباجانی، جعفر؛ دهقان، حسین.( 1384)، نقش حسابداری وگزارشگری مالی دولتی در ایفا و ارزیابی مسئولیت پاسخگویی از منظر پاسخگویان و پاسخ خواهان ،فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، شماره 12 - 13،ص 1 –
جامعی، رضا؛ رضایی یمین، فایزه؛ ابراهیمی، ابراهیم. (1395). بررسی ارزیابی مسئولیت پاسخگویی سیستم حسابداری و گزارشگری مالی در سازمان امور مالیاتی استان کرمانشاه. دوفصلنامه علمی حسابداری دولتی, 2(2), 69-80.
جعفری، اکرم، 1392، مسئولیت پذیری از دیدگاه قرآن، پایان نامه سطح 2، مدرسه علمی الزهرا خمینی شهر.
حاجی زاده، مهین و آورجه، محی الدین، 1393، مسئولیت پذیری اجتماعی در قرآن کریم با تاکید بر دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان، دو فصلنامه قرآن در آینه پژوهش، تبریز، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، شماره اول، صص 156-123.
حسنی، محمدضیاء،1389، مسئولیت اجتماعی انسان از دیدگاه قرآن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
حسینی، زهرا؛ ایزدی، مهشید؛ وکیلی، نجمه. (1397). بررسی مؤلفه های مسئولیت‌پذیری بر اساس دیدگاه اسلام. علوم اجتماعی, (43) 12،34-21.
خیرالهی، فرشید و ندری، محمد. (1394). تکنیک‌های تصمیم‌گیری در حسابداری مدیریت از دیدگاه اسلامی. تحقیقات مالی اسلامی (2)4. 69-96.
داداشی کلایی، فاطمه؛ صفار حیدری، حجت؛ شریف زاده، حکیمه السادات. (1397). اصول و روش های تربیتی مسئولیت پذیری در آموزه های اسلامی. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی, 26(41), 153-177.
رستمیان، محمد علی، (1393)، مسئولیت پذیری و وظیفه شناسی از دیدگاه قرآن و روایات اهل بیت(ع)، پژوهشنامه حکمت اهل بیت(ع)، دانشگاه اصفهان، شماره 2، صص 50-31.
رضازاده، آرش. داوری، علی. (1393). مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS، انتشارات جهاد دانشگاهی.
زارع، ایمان و غلامی جمکرانی، رضا. (1398). تئوری ساخت‏‌‏یابی آنتونی گیدنز و نقش آن در تعیین مدل پاسخ‌گویی سازمانی در نظام حسابداری. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت, 8(30), 41-58.
زارع، ایمان. (1400)، تبیین مفهوم پاسخگویی از منظر اسلام در حسابداری با محوریت تئوری ساخت‏‌‏یابی، دکتر غلامی جمکرانی و دکتر مرادی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد واحد قم.
سبحانی نژاد، مهدی و نجفی، حسن، 1393، تحلیل ابعاد شناسانه مسئولیت پذیری در سبک زندگی اسلامی، سراج منیر، تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، شماره 16، صص 170-151.
ستوده، رضا؛ فغانی، مهدی؛ پیفه، احمد. (1399). بررسی توانایی فرایندهای داخلی دیوان محاسبات کشور جهت مسئولیت پاسخگویی به استفاده‌کنندگان. دوفصلنامه علمی حسابداری دولتی, 7(1), 193-208.
سرلک، نرگس. (1387). اخلاق حسابداری، فصلنامه اخلاق در علوم و فنّاوری، سال سوم، شماره های 1و2.
سیّد رضی، نهج البلاغه (حسین انصاریان، مترجم) ، تهران، انتشارات پیام آزادی ، چاپ هفتم ، سال 1379 ، خ 16 ،ص72
سید عباس زاده، میرمحمد؛ امانی‌، جواد؛ خضری‌، آذر؛ پاشوی، قاسم. (1391). مقدمه‌ای بر معادل‌یابی معادلات ساختاری به روش PLS و کاربرد آن در علوم رفتاری، انتشارات دانشگاه ارومیه.
صراف، فاطمه و محمدی، مهسا. (1396). بررسی حاکمیت شرکتی و پاسخگویی با تاکید بر آیات قرآن. مطالعات حسابداری و حسابرسی, 6 (21), 66-85.
گیدنز، آنتونی. (1384). مسائل محوری در تئوری اجتماعی: کنش، ساختار و تناقض در تحلیل اجتماعی. (محمد رضایی، مترجم). تهران: نشر سعاد. (1979)
گیدنز، آنتونی. (1386). جامعه‌شناسی. (حسن چاوشیان،مترجم). ویراست چهارم. تهران: نشر نی. (2001)
محرابی، لیلا. (1398). آشنایی با اصول حاکمیت شرکتی بانک‌های اسلامی در مقایسه با بانک های متعارف، فصلنامه راهبرد توسعه، سال پانزدهم،شماره 3 (پیاپی 59 )، زمستان 1398. 46-77.
مکارم شیرازی، ناصر(1392)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، پیام نور ، چاپ اول، صص 115 - 118.
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران .( 1385)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
یوجی، ایجیری.(1382)، در باب چارچوب مفهومی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی،(جعفر باباجانی و امیر پوریانسب،مترجمان)، فصلنامه مطالعات حسابداری، شماره 3.
Ahrens T, Chapman CS. (2007). Theorizing practice in management accounting research. In: Chapman CS, Hopwood AG, Shields MD, editors. Handbooks of managementaccounting research, Vol. 1. Oxford: Elsevier Publishing; p. 99–112.
Amiri, Meysam, Peymani-Foroushani, Muslim, Paknit, Yekta. (2019). The effect of Islamic components on the decision-making of real shareholders of banks. Islamic Financial Research, 9 (1), 205-236 (in Persian).
Babajani, Jafar, (2010). Benefits of performing performance auditing in the country and its role in accountability. Auditing knowledge. Pp. 46-16 (in Persian).
Braun, V. & Clarke, V. (2006), “Using thematic analysis in psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, Pp. 77-101.
Coker, O. (2012). Accountability in Non-Governmental Organizations: Theory and Practice, Phd dissertation, King's College London, pp154.
Conrad, L. (2014).Reflections on the application of and potential for structuration theory in accounting research. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), pp128–134.
Dadashi Kalaei, Fatemeh, Saffar Heydari, Hojjat, Sharifzadeh, Hakimeh Sadat. (2018). Principles and methods of responsibility training in Islamic teachings. Quarterly Journal of Research in Islamic Education, 26 (41), 153-177. (in persian).
Englund H, Gerdin J. (2011). Agency and structure in management accounting research: reflections and extensions of Kilfoyle and Richardson. Critical Perspectives on Accounting; Volume 22, Issue6, pp581–592.
Englund H., Gerdin J. (2013). Structuration theory in accounting research; applications and applicability, Critical Perspectives on Accounting.
Englund,H.,Gerdin,J.&Burns,J. (2017). A structuration theory perspective on the interplay between strategy and accounting: Unpacking social continuity and transformation: Critical Perspectives on Accounting. Available online 10 April 2017.
Giddens A. (1990). Structuration theory and sociological analysis. In: Clark J, Modgil C, Modgil S, Anthony Giddens: consensus and controversy. London: Falmer Press; p. 297–315.
Giddens, A. (1979). Central problems in social theory. Berkeley, C.A: University of California Press.
Giddens, A. (1984). The Constitution of Society. Berkeley, C.A: University of California Press.
Giddens, Anthony. (2005). Central Issues in Social Theory: Action, Structure, and Contradiction in Social Analysis. (Mohammad Rezaei, translator). Tehran: Saad Publishing. (1979) (in Persian).
Giddens, Anthony. (2007). Sociology. (Hassan Chavoshian, translator). Fourth Edition. Tehran: Ney Publishing. (2001) (in Persian).
Gurd, B. (2008). Structuration and middle-range theory: A case study of accounting during organizational change from different theoretical perspectives. Critical Perspectives on Accounting, 19, 523-543.
Hajizadeh, Mahin and Avarjeh, Mohi-ud-Din, (2014). Social Responsibility in the Holy Quran with Emphasis on the Perspective of Allameh Tabatabai in Al-Mizan, Two Quarterly Quarterly Quran in the Mirror of Research, Tabriz, Azerbaijan Shahid Madani University, No. 1, pp. 156-123. (In Persian).
Hassani, Mohammad Zia, (2010). Human Social Responsibility from the Perspective of the Quran, Master Thesis, Al-Mustafa International University, Faculty of Theology and Islamic Studies. (in persian).
Hosseini, Zahra, Izadi, Mahshid, Vakili, Najmeh. (2018). Investigating the components of responsibility based on the perspective of Islam. Social Sciences, (43) 12, 34-21. (In Persian).
Ijiri, Y. (1983). On The Accountability-Based Conceptual Framework. Journal of Accounting and Public Policy, Elsevier Publishing Co. Inc.
Jack ,Lisa. (2017) . Strong structuration theory and management accounting research. Advances in Scientific and Applied Accounting, v.10, n.2 . p. 211-223.
Jafari, Akram, (2013). Responsibility from the Quran's point of view, Level 2 dissertation, Al-Zahra Khomeini Shahr Scientific School. (In Persian).
Jamei, Reza, Rezaei Yamin, Faezeh, Ebrahimi, Ebrahim. (2016). Investigating the accountability of financial accounting and reporting system in Kermanshah Tax Affairs Organization. Journal of Public Accounting, 2 (2), 69-80. (In Persian).
Kabanda, S. and Brown, I. (2017). A Structuration Analysis of Small and Medium Enterprise (SME) Adoption of E-commerce: The Case of Tanzania Small and Medium Enterprises. Telematics and Informatics, Volume 34, Issue 4, pp 118-132.
Kamaruddin, M.I.H. and Auzair, S.M. (2020), "Measuring ‘Islamic accountability’ in Islamic social enterprise (ISE)", International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management, Vol. 13 No. 2, pp. 303-321. https://doi.org/10.1108/IMEFM-04-2018-0134
Kamaruddin, M.I.H., Auzair, S.M., Rahmat, M.M. and Muhamed, N.A. (2021), "The mediating role of financial governance on the relationship between financial management, Islamic work ethic and accountability in Islamic social enterprise (ISE)", Social Enterprise Journal, Vol. 17 No. 3, pp. 427-449.
Khairullahi, Farshid, Nadri, Mohammad. (2017). Decision Making Techniques in Management Accounting from an Islamic Perspective. Islamic Financial Research (2) 4. 69-96. (In Persian).
Macintosh, N. B. and R. W. Scapens. (1991). Accounting and control systems: a structuration theory analysis. Journal of Management Accounting Research (Fall) 131-158.
Makarem Shirazi, Nasser (2013), Thematic Interpretation of the Holy Quran, Payame Noor, First Edition, pp. 115-118. (In Persian).
Makarem Shirazi, Nasser et al. (2006), Sample Interpretation, Tehran: Islamic Library. (In Persian).
Mehrabi, Leila (2019). Familiarity with the principles of corporate governance of Islamic banks in comparison with conventional banks, Quarterly Journal of Development Strategy, Fifteenth Year, No. 3 (59 consecutive), Winter 1398. 46-77. (In Persian).
Mutiganda, J.C. and Järvinen, J.T. (2021), "Understanding political accountability in a strong structuration framework", Accounting, Auditing & Accountability Journal, Vol. 34 No. 9, pp. 80-103.
Rezazadeh, Arash. Davari, Ali .(2014). Structural Equation Modeling with PLS Software, Jihad Daneshgahi Publications (In Persian).
Roberts, J. and Scapens, R. (1985). Accounting Systems and Systems of Accountability Understanding Accounting Practices in their Organizational Contexts. Accounting, Organizations and Society, Vol 10 (4).
Roberts,J. (2014).Testing the limits of structuration theory in accounting research. Critical Perspectives on Accounting, 25(2), pp135–141.
Rostamian, Mohammad Ali, (2014), Responsibility and Conscientiousness from the Viewpoint of the Quran and the Traditions of the Ahl al-Bayt (AS), Journal of the Wisdom of the Ahl al-Bayt (AS), University of Isfahan, No. 2, pp. 50-31. (in persian).
Sarraf, Fatemeh, Mohammadi, Mahsa. (2017). Investigating corporate governance and accountability with emphasis on Quranic verses. Accounting and Auditing Studies, 6 (21), 66-85. (In Persian).
Seyed Abbaszadeh, Mir Mohammad Amaniyeh, Javad, khezri, azar. Pashoy, ghasem. (2012). Introduction to Equivalence of Structural Equations by PLS Method and Its Application in Behavioral Sciences, Urmia University Press (in Persian).
Seyyed Razi, Nahj al-Balaghah, (Hossein Ansarian, translator), Tehran, Payam Azadi Publications, seventh edition, 2000, 16th Street, p. 72. (In Persian).
Sobhaninejad, Mehdi and Najafi, Hassan, (2014), Dimensional analysis of responsibility in Islamic lifestyle, Siraj Munir, Tehran, Faculty of Theology and Islamic Studies, No. 16, pp. 170-151. (In Persian).
Sotoudeh, Reza, Faghani, Mehdi, Pifeh, Ahmad. (2020). Assessing the ability of the internal processes of the Court of Audit to be accountable to users. Journal of Public Accounting, 7 (1), 193-208. (In Persian).
Yoji, Ijiri. (2003), On the conceptual framework based on accountability, (Jafar Babajani and Amir Pouriansab, translators), Quarterly Journal of Accounting Studies, No. 3. (in persian).
Zaid, O.A. (2000), "Appointment Qualifications of Muslim Accountants in the Middle Ages", Accounting Education, Vol. 9 No. 4, pp. 329-342.
Zare, Iman, Gholami Jamkarani, Reza. (2019). Anthony Giddens's structuration theory and its role in determining the organizational accountability model in the accounting system. Management Accounting and Auditing Knowledge, 8 (30), 41-58. (In Persian).
Zare, Iman. (2021), Explaining the concept of accountability from the perspective of Islam in accounting with a focus on structuration theory, Dr. Gholami Jamkarani and Dr. Moradi, Faculty of Humanities, Azad University, Qom Branch. (In Persian).